الف. منادي «ندا‌دهنده»
پنج حديث، ندا‌دهنده را جبرئيل امين7 معرفي مي‌كنند كه با عبارت‌هاي: «هي صيحة جبرئيل7»،[1] «هو صوت جبرئيل7»،[2] «صوت جبرئيل7 من السماء»،[3] «ينادي به جبرئيل»[4] مطرح شده است. هر پنج روايت از جهت سند ضعيف هستند، ولي به دليل تظافر آنها (یعنی فراوانند در حدی که نزدیک به تواتراست) و نداشتن مخالفي مي‌توان پذيرفت كه نداي آسماني به وسيله جبرئيل امين7 سر داده مي‌شود.
اغلب روايات مربوط به ندا، به آسماني بودن آن با عبارت‌هاي مختلف اشاره دارند. براي نمونه: «ينادي مناد من السماء»، «النداء من السماء»، »«ينادي باسمه من السماء » «الصيحة من السماء» «الصوت من السماء» و «المنادي من السماء»، «صوت جبرئيل من السماء» و… بر اين مطلب دلالت مي‌كنند.
… ولايخرج القائم حتّي ينادي باسمه من جوف السماء…؛[5] و قائم علیه السلامخارج نمي‌شود مگر اين‌كه به نام او از وسط آسمان ندا مي‌دهد.
در اين حديث، كلمه «جوف» به آسمان اضافه شده است كه اشاره به وسطِ آسمان بودن و نيز مكان نداي آسماني است.
دو برداشت از آسماني بودن نداي آسماني
1. مراد از آسماني بودن ندا، يعني از روي زمين نيست، بلكه از آسمان است.
2. مراد از آسماني بودن ندا، يعني اين ندا از طرف خداوند است. اين صوت توسط جبرئيل امين7 و از طرف پروردگار متعال است و به سبب الهي بودن، آسماني شمرده مي‌شود و در مقابل هر امري كه از طرف خداوند نباشد و در مسير باطل قرار گيرد، زميني شمرده مي‌شود؛ گرچه از آسمان اعلان شود.
براي مثال، در بيشتر احاديث مكان نداي ابليس (كه در مقابل نداي آسماني، ندا مي‌دهد)، زمين معرفي شده است، ولي در دو حديث ـ كه يكي از آنها از جهت سند معتبر است ـ مكان آن را اين‌گونه از آسمان معرفي مي‌كند؛ روايت عبدالله بن سنان از امام جعفر صادق7:
… فاذا كان من الغد صعد ابليس في الهواء حتي يتواري عن اهل الأرض ثم ينادي…؛[6]
فرداي آن روز (روز اعلان نداي آسماني)، ابليس در هوا بالا مي‌رود؛ به صورتي كه از اهل زمين پنهان مي‌شود، سپس ندا مي‌دهد.
در اين حديث، مكان نداي ابليس، آسمان معرفي مي‌شود، ولي بيشتر روايات، مكان آن را زمين معرفي مي‌كنند. اين تناقض ظاهري را مي‌توان با برداشت دوم توجيه كرد؛ گرچه منافاتي ندارد كه نداي جبرئيل امين7، هم از وسط آسمان باشد و هم از آن‌جا كه الهي است، آسماني محسوب شود.
يكي از مباحث مهم در مورد نداي آسماني، زمان آن است. اين بحث از چند جهت قابل طرح است:
يكم؛ زمان مطرح شده در احاديث براي نداي آسماني؛ در روايات، «ماه»، «روز» و اینکه «چه زماني از شب يا روز» این نداي آسماني شنیده می شود، بیان گردیده است.
سؤال اول، نداي آسماني در چه ماهي واقع مي‌شود؟
نُه حديث بر رخ دادن «ندا» در ماه مبارك رمضان دلالت مي‌كنند. اين احاديث با عبارت‌هاي: «صيحة في شهر رمضان»[7] و «الصيحة لاتكون الا في شهر رمضان»،[8] «يكون الصوت في شهر رمضان»،[9] «قلت رمضان؟ قال: شهر الله تعالي و فيه ينادي باسم صاحبكم و اسم ابيه»،[10] «صيحة من السماء في شهر رمضان»،[11] «حتي ينادي باسمه من جوف السماء في ليلة ثلاث و عشرين في شهر رمضان»،[12] «ينادي اسمه ليلة ثلاث و عشرين»،[13] «الصيحة التي في شهر رمضان»،[14]، «ينادي باسم القائم4 في ليلة ثلاثة و عشرين من شهر رمضان»[15] و «ان القائم ينادي باسمه ليلة ثلاثة و عشرين من شهر رمضان»[16] آمده است.
در يكي از اين روايات، كلمه «رمضان» نيامده است؛ ولي با قرينه «ليلة ثلاث و عشرين» فهميده مي‌شود كه مراد از آن، ماه مبارك رمضان است. از ميان اين نُه حديث، سه حديث، از جهت سند معتبر هستند كه عبارت‌هاي اول و هشتم و نهم از آن احاديث ذكر شده است؛ هر چند به دليل كثرت روايات، نيازي به بحث سندي نيست.
سؤال دوم، نداي آسماني در چه روزي واقع مي‌شود؟
در ميان احاديث نداي آسماني، شش روايت، زمان ندا را شب بيست و سوم مي‌دانند. اين روايات با عبارت‌هاي: «ليلة ثلاث و عشرين»، «ليلة الجمعه لثلاث و عشرين» و «ليلة ثلاثة و عشرين» بر اين مطلب دلالت مي‌كنند. همچنين سه حديث بر شب جمعه بودن اين ندا دلالت دارند كه با عبارت «ليلة جمعة»[17] و «ليلة الجمعة»[18] بر اين مطلب دلالت مي‌كنند. در ميان احاديث دلالت‌كننده بر شب بيست و سوم، دو حديث با سند معتبر و در ميان روايات دلالت‌كننده بر شب جمعه، يك حديث معتبر وجود دارد.
سؤال سوم، نداي آسماني در چه زماني از شب يا روز واقع مي‌شود؟
نكته ديگري كه در مورد زمان نداي آسماني قابل بررسي است، روز يا شب واقع شدن اين نداست. رواياتي كه پيش‌تر بيان شد، همگي بر واقع شدن نداي آسماني در شب دلالت داشت و تعابيري چون: «ليلة ثلاث و عشرين» و «ليلة جمعة» در اين مورد آمده بود. در مقابل اين احاديث، چندين روايت، زمان نداي آسماني را روز مطرح مي‌كنند. سؤال اصلي در اين قسمت، چگونگي جمع ميان اين احاديث است. در آغاز، واژه‌ها و عبارت‌هاي مطرح شده در روايات دلالت‌كننده بر روز بودن نداي آسماني بيان مي‌شود. اين احاديث با عبارت‌هاي: «ينادي مناد من السماء في اول النهار»،[19] «ينادي مناد من السماء اول النهار»[20] و «ينادي مناد… . اول النهار»[21] بر اين مطلب دلالت مي‌كنند.
از ميان پنج حديثي كه در اين مورد آمده است، سه روايت، از جهت سند، معتبر هستند كه با دو عبارت اول آمده‌اند. حال چگونه مي‌توان ميان اين دو دسته از احاديث ـ كه يكي، زمان ندا را شب، و دسته ديگر، روز مطرح مي‌كنند ـ جمع كرد. راه‌هايي براي جمع ميان اينها مي‌توان پيشنهاد كرد:
فرض اول؛ شب بيست و سوم ماه مبارك رمضان، شب قدر است و در روايتي از امام جعفر صادق7 نقل شده است: «ليلة القدر في كل سنة و يومها مثل ليلتها»؛[22] شب قدر در هر سال واقع مي‌شود و روزِ آن مانند شب آن است. بنابراين، روز بيست و سوم، جزئي از شب آن حساب شده است و از اول شب بيست و سوم تا غروب روز بيست و سوم، شب قدر محسوب مي‌شود.
در اين صورت، نداي آسماني در اول روز بيست و سوم واقع مي‌شود كه قسمتي از شب قدر است.
فرض دوم؛ مراد از شب در «ليلة ثلاث و عشرين» و «ليلة جمعة»، هنگام طلوع فجر باشد.
زيرا هنگام طلوع فجر، قدر مشتركي ميان شب و روز محسوب مي‌شود و در فضيلت نماز صبح هنگام طلوع فجر چندين روايت نقل شده است كه دليل اين فضيلت را حضور ملائكه شب و ملائكه روز مي‌دانند.[23] بنابراين، اگر نداي آسماني، هنگام طلوع فجر اعلان شود، هم اطلاق «شب بيست و سوم» بر آن صحيح است و هم اطلاق«روز»؛ به خصوص اين‌كه روايات دلالت‌كننده بر واقع شدن نداي آسماني در روز، همگي قيد «أول النهار» را دارند و اول روز، هنگام طلوع فجر است.
فرض سوم؛ اختلاف زمان نداي آسماني به حساب مكانهاست، يعني به دليل اختلاف افق‌ها؛ گرچه نداي آسماني، يكي است و يك‌بار اعلان مي‌شود، ولي در يك جا اول شب بيست و سوم است و در جاي ديگر، آخر شب و در يك‌جا اوايل روز بيست سوم و اختلاف مطرح شده در احاديث به اين دليل است.
فرض چهارم؛ تكرار نداي آسماني است. يعني نداي آسماني اول در شب بيست و سوم ماه مبارك رمضان، و نداي آسماني دوم در اول روز است، يعني در اول روز بيست و سوم، نداي دوم به حقانيت علي7 و پيروانش داده مي‌شود.
گويا با اعلان نداي اول، بسياري از مردم جهان، باز حضرت را نمي‌شناسند، ولي با نداي دوم و با توجه به شناختي كه از شيعيان دارند، مي‌فهمند كه مراد از نداي اول، همان امام دوازدهم است كه مي‌آيد.
فرض پنجم؛ تكرار نداي آسماني است، يعني نداي آسماني اول در شب بيست و سوم ماه مبارك رمضان به معرفي نام و نسب حضرت مهدي4 مي‌پردازد و نداي آسماني دوم در اول روز است، اما روز آن مشخص نيست و احتمال دارد روز آن، هنگام قيام حضرت مهدي4 در دهم محرم باشد كه رواياتي بر اين مطلب دلالت مي‌كنند.[24]
شواهدي كه دلالت بر تكرار نداي آسماني مي‌كنند، عبارتند از:
1. محتواي نداي آسماني شب بيست و سوم با محتواي نداي آسماني اول روز تفاوت دارد. در اولي، محتوا، معرفي نام و نسب حضرت مهدي4 است و در دومي، محتواي ندا، بر حق بودن علي7 و شيعيان ايشان يا رستگاري آنان است.
2. حديثي كه زرارة بن اعين از امام جعفر صادق7 نقل مي‌كند بر تكرار نداي آسماني دلالت مي‌كند.
شنيدم اباعبدالله7 فرمود: منادي از آسمان ندا مي‌دهد: به درستي كه فلاني؛ همان امير است و منادي ندا مي‌دهد: همانا علي و شيعه او همان رستگاران هستند. گفتم: پس چه كسي با حضرت مهدي4 نبرد مي‌كند؟ (با ديدن اين معجزات) فرمود: همانا شيطان ندا مي‌دهد: به درستيكه فلاني و شيعه او همان رستگاران هستند[25]… .
در اين روايت كه از جهت سند، معتبر است، گرچه به زمان نداي آسماني اشاره نشده است، ولي تكرار ندا را ثابت مي‌كند و در مقابل دو نداي آسماني، يك نداي شيطاني نيز مطرح مي‌شود. اين حديث با روايات معرفي ندا در شب بيست و سوم و نداي آسماني در اول روز، سازگار است؛ زيرا در احاديثي كه زمان ندا را شب مطرح مي‌كرد، به معرفي نام و نسب حضرت مهدي4 اشاره شده است و نداي اول در اين حديث، معرفي حضرت مهدي4 است و احاديثي كه زمان ندا را اول روز بيان مي‌داشت، محتواي ندا را بر حق بودن علي7 و پيروانش يا رستگاري آنان مي‌دانست و محتواي نداي دوم در اين روايت، بر حق بودن و رستگاري علي7 و شيعيان ايشان است.ا
نتیجه
بنابراین ویژگی های نداء آسمانی عبارتند از:
اولا منادی آن از سوی خداوند متعال حضرت جبرییل امین7 است و منادی گمراهی، ابلیس است.
ثانیا. محتوای ندای جبرییل معرفی حضرت مهدی4 با نام و نسب ایشان است.
ثالثا در شب بیست و سوم ماه رمضان شنیده می شود.
رابعا این نداء تکرار می شود و از وسط آسمان شنیده می شود.
[1] . «الغيبة نعماني»، ص 262، باب 14، حد13، و باب 16 حد6.
[2] . «الغيبة نعماني»، ص262، باب 14، حد13؛ «الغيبة شيخ طوسي»، ص454، ح 462.
[3] . «كمال الدين و تمام النعمة»، ج2، ص558، باب 57، حد13.
[4] . «تأويل الآيات الظاهرة»، ص708؛ «البرهان في تفسير القرآن»، ج4، ص400؛ «المحجة»، ص238.
[5] . «الغيبة نعماني»، ص 301، باب 16، حد6.
[6] . «الغيبة نعماني»، ص267، باب14، حد19 و ص 269، حد20.
[7] . «الغيبة نعماني»، ص 266، باب 14، حد17.
[8] . «الغيبة نعماني»، ص 262، باب14، حد13.
[9] . «الغيبة نعماني»، ص262، باب 14، حد13.
[10] . «بحار الانوار»، ج52، ص272، باب 25، حد165.
[11] . «كمال الدين و تمام النعمة»، ج1، ص597، باب 32، حد7.
[12] . «الغيبة نعماني»، ص 301، باب 16، حد6.
[13] . «الارشاد»، ج2، ص379؛ «الغيبة شيخ طوسي»، ص452، ح 458.
[14] . «كمال الدين و تمام النعمة»، ج2، ص556، باب 57، حد6 و ص 559، حد16.
[15] . «اثبات الهداة»، ج3، ص570، باب32، ف44، حد687؛ «تراثنا»، سال چهارم، عدد دوّم، ص217، حد20.
[16] . «كفاية المهتدي»، ص668، ذيل حد39.
[17] . «الغيبة نعماني»، ص262، باب 14، حد13 و باب 16 حد6.
[18] . «كمال الدين و تمام النعمة»، ج2، ص556، باب 57، حد6 و ح 16.
[19] . «الارشاد»، ج2، ص371؛ «الغيبة شيخ طوسي»، ص 454، حد461.
[20] . «كمال الدين و تمام النعمة»، ج2، ص558، باب57، حد14؛ «الغيبة شيخ طوسي»، ص435، حد425.
[21] . «الكافي»؛ ج8، ص177، حد253.
[22] . «التهذيب»، ج4، ص331، باب 72، ح 101.
[23] . «الكافي»، ج3، ص282، حد2 و ص487، حد2 و ج8، ص340، حد536؛ «من لا يحضره الفقيه»، ج1، ص 211، ش643؛ «تفسير العياشي»، ج2، ص309، حد139 و 141.
[24] . اين احاديث و بحث درباره آنها در صفحات بعد در بحث حوادث بعد از نداي آسماني آمده است.
خبرنامه وب سایت:
آمار
وب سایت:
